Zij zag het strafrecht als een vorm van leed met leed vergelden, als een soort ‘oog om oog, tand om tand’, als wraak dus en daar was ze tegen.

Zij leefde in dezelfde tijd als haar Italiaanse collega-criminoloog Cesare Lombroso. Lombroso ontwikkelde de theorie van ‘de geboren crimineel’, te herkennen aan erfelijke lichamelijke kenmerken zoals brede kaken, diepliggende ogen, vaak doorlopende wenkbrauwen en meer van dat soort uiterlijkheden, het zo genaamde ‘Lombroso -type’.

Maar of je nu die zeer omstreden ideeën van Lombroso over aangeboren criminaliteit aanhangt of inziet, zoals Wichmann, dat veel criminaliteit te verklaren is uit de plaats waar je wieg stond, uit ongelukkige sociale omstandigheden, zoals armoede gebrek aan veiligheid, geborgenheid en onderwijs, je komt langs beide wegen tot dezelfde conclusie.

Of criminaliteit nu in je genen zit (Lombroso’s ‘geboren crimineel’) of voor een groot deel veroorzaakt wordt door sociaal-maatschappelijke factoren (de stelling van Wichmann), in beide gevallen kan je er als ‘dader’ dus weinig aan doen en daarom is straffen niet rechtvaardig.

En toen kwam, zo’n 10 jaar geleden, de gerenommeerde hersenwetenschapper Dick Swaab. Hij hield ons voor dat natuurkundige en chemische processen in onze hersenen bepalen hoe we reageren en wie we zijn en dat wordt allemaal voor de rest van ons leven reeds bepaald in de baarmoeder. Wij hebben geen brein, wij zijn ons brein. Swaab ontkent daarmee, met veel van zijn collega-wetenschappers, het bestaan van een vrije wil.

Kregen Clara Wichman en Cesare Lombroso, na 100 jaar gelijk, en hebben wij niet het recht om te straffen simpel weg om dat de ‘dader’ er helemaal niets aan kan doen?

Psychiatrische of neurologische defecten kunnen tot ‘ontoerekeningsvatbaarheid’ leiden, erkenden we al wel, maar dat we allemaal ‘ontoerekeningsvatbaar’ zijn en dat het strafrecht overboord kan, zover zijn we nog niet.

Ik wil ‘geloven’ dat we, dat al in de baarmoeder meegekregen ‘program van ons leven’, toch kunnen hacken, kunnen herprogrammeren, niet door straf of vergelding maar met goed onderwijs, goede voornemens en een rechtvaardiger samenleving.